فشار پوتین به ایران برای گشایش دالان تورانی؟/ رمزگشایی از سفر رهبر روسیه به باکو

رسول السلیمی: رسانه‌های جمهوری آذربایجان گزارش دادند که ولادیمیر پوتین در دیدار با الهام علی‌اف از ایجاد کریدور مورد مناقشه با ایران-زانزور استقبال کرد. انتشار این خبر در شرایطی است که ایران بارها مخالفت جدی خود را با ساخت این کریدور و هر وضعیت دیگری که منجر به تغییر نقشه های ژئوپلیتیکی منطقه شود، اعلام کرده است. رهبر انقلاب در دیدار نیکو پاشینیان نخست وزیر ارمنستان که برای شرکت در مراسم تحلیف رئیس جمهوری ایران به تهران سفر کرده بودند، مخالفت ایران با ایجاد این کریدور را نیز به صراحت اعلام کردند. پاشینیان همچنین اعلام کرد که ایروان اجازه عبور چنین کریدوری را داده و قلمرو خود را واگذار نخواهد کرد.

ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه هفته گذشته در جریان سفر خود به باکو با الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان دیدار و گفتگو کرد. این سفر به دلایل مختلف به موضوع بحث محافل خبری و تحلیلگران مسائل بین المللی تبدیل شد. سفر پوتین به باکو در بحبوحه جنگ با اوکراین و پیشروی نیروهای کی یف به خاک روسیه انجام شد، در حالی که استقبال علی اف از همتای روس خود گرمتر و دوستانه تر از حد انتظار به نظر می رسید. این استقبال به جایی رسید که رئیس جمهوری آذربایجان از پوتین در منزل شخصی خود پذیرایی کرد.

سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه روز گذشته گفت: شهر زنگور جاده ای است که می تواند اراضی اصلی آذربایجان را از طریق سوونیک در ارمنستان به نخجوان متصل کند. مسلم است که رفع ممنوعیت شهر زنگزور در چارچوب مذاکرات صلح سه جانبه با ارمنستان مورد بحث قرار خواهد گرفت. زاخارووا تائید کرد: ما متوجه نگرانی طرف ایرانی در مورد کریدور زنگزور شده ایم و باید برای شفاف سازی با تهران تماس بگیریم اما موضع مسکو در این مورد کاملا قطعی است. ما از اینجا شروع می کنیم که راه حل باید برای ارمنستان، آذربایجان و همسایگان منطقه قابل قبول باشد، در همین حال، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در مصاحبه با خبرنگاران با لحنی غیردیپلماتیک گفت: به ایران روشن خواهیم کرد که. قابل قبول است.»

ناظران سیاسی می گویند در صورت احداث و تکمیل این کریدور، نقش راهبردی ایران در عبور کالاهای ترانزیتی از آذربایجان به نخجوان و صادرات کالاهای ایرانی به این منطقه به شدت تضعیف خواهد شد. همچنین با عبور کریدور زنگزور از خاک ارمنستان و کنترل آن از سوی دولت این کشور، ایران عملا برگ برنده خود را برای تأثیرگذاری بر تنش و رقابت در منطقه قفقاز از دست خواهد داد.

در همین حال، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه این کشور که ولادیمیر پوتین را در سفر به باکو همراهی می کرد، در نشست خبری خود تاکید کرد که نیروهای حافظ صلح و مرزبانان روسیه آماده حفظ امنیت و حفاظت کامل از دو طرف مرز هستند. راه آهن هایی که از منطقه عبور می کنند زنگ زده اند. لاوروف همچنین با اشاره به برخی مواضع روسیه در زمینه مناقشه قفقاز، دولت ارمنستان را دلیل برهم زدن توافقنامه صلح امضا شده بین دو طرف در خصوص منطقه سوونیک دانست و تاکید کرد که موضع کشورش برای منطقه زنگزور است. راهرو برای عبور در سراسر این منطقه، امنیت و کنترل کامل به نیروهای حافظ صلح روسیه سپرده شده است. بنابراین آنچه در حال حاضر با آن روبرو هستیم، اتخاذ موضع رسمی روسیه در مورد کریدور زنگزور است که کاملاً با سیاست های منطقه ای ایران در خصوص این کریدور مغایرت دارد.

این در حالی است که رسانه های آذربایجانی مانند Aze.media و سایت تحلیلی کاسپین نیوز از موافقت پوتین با ساخت کریدور ریلی زنگزور خبر دادند که نخجوان را از طریق ارمنستان به آذربایجان و ترکیه متصل می کند.

سفیر ترکیه در ایران درباره هدف این کشور در قفقاز و کریدور زانکزور نیز گفت: به گفته رئیس جمهور کشورمان این روند باید به گونه ای انجام شود که به منافع کشورها لطمه ای وارد نشود و ارمنستان، آذربایجان و ایران را راضی کند. ایران مهم است. منافع ایران و آذربایجان با ما یکی است.

کارشناسان می گویند تاکنون 72 کیلومتر از مجموع 89 کیلومتر خط ریلی در دست احداث فاز اول کریدور زنگزور در خاک آذربایجان (از هورادیز تا آگبند) به پایان رسیده است. طول بخشی از خط ترانزیتی در داخل خاک ارمنستان تنها 43 کیلومتر است، اما به گفته سایت aze.media، دولت آذربایجان در نظر دارد در این رویداد یک بزرگراه ترانزیتی به موازات خط راه آهن از طریق این منطقه بسازد. توافق با ارمنستان استفاده از هر دو روش حمل و نقل زمینی این کریدور را تکمیل خواهد کرد. در داخل نخجوان راه آهنی به طول 158 کیلومتر باقی مانده از دوران نمک وجود دارد که در دست تعمیر است.

تحلیلگران بر این باورند که اگرچه آمریکا و روسیه به طور سنتی با طرح های یکدیگر مخالفت کرده اند و حداقل از آغاز جنگ اوکراین، تقریباً هیچ هدف مشترکی بین دو طرف دیده نشده است، اما به نظر می رسد موضوع در مورد زنگزور متفاوت باشد. . ایالات متحده بارها در قالب بیانیه های رسمی کاخ سفید خواستار احداث کریدور زنگزور در خاک ارمنستان و ایجاد ارتباط بین نخجوان، ترکیه و جمهوری آذربایجان شده است. از سوی دیگر روسیه که پیش از این مخالف ایجاد این کریدور بود، اکنون به حامی سرسخت آن تبدیل شده است و مسکو در حال حاضر به دنبال ساخت این کریدور است.

سفر پوتین به جمهوری آذربایجان زمانی انجام شد که نیروهای اوکراینی برای اولین بار پس از جنگ جهانی دوم، بخشی از خاک روسیه را اشغال کردند و همچنین برای اولین بار در تاریخ، بخشی از خاک یک کشور دارای بمب اتم اشغال شد. توسط نیروهای خارجی برای روسیه کریدور زنگزور دومین کارت بازی پس از پرونده هسته ای علیه ایران محسوب می شود. واقعیت این است که سفر پوتین به باکو تنش های جاری در اطراف کریدور زنگزور و مسائل مربوط به اجرای کامل توافقات سه جانبه بین باکو، ایران و مسکو را که مستقیماً با منافع حیاتی و مزیت های ژئوپلیتیکی ایران مرتبط است، برجسته کرد.

نکته ای که باید در درک سیاست روسیه و آمریکا در قبال ایران مورد توجه قرار گیرد و به نظر می رسد تصمیم گیرندگان ایرانی را شگفت زده کند، درک «شبکه» منافع سیاسی و ژئوپلیتیکی است. به عبارت دیگر، مسئله زنگزور را نمی‌توان جدا از چالشی که غرب با روسیه در مورد اوکراین ایجاد می‌کند، ارزیابی کرد، همانطور که مسئله زنگزور را نمی‌توان جدا از نظر روسیه در شورای امنیت در مورد جنگ غزه ارزیابی کرد. در چنین شرایط پیچیده‌ای، اگر درک سیاست‌گذار ایرانی سنتی باشد و «فقط» بر رویکرد «رئالیسم کلاسیک» تکیه کند و نه بر رویکرد «ساختاری»، قادر به تحلیل شرایط بازی نخواهد بود.

311213