خسروی سینمای ایران؛ یاغیِ روشنفکر/ محبوب مهرجویی؛ تراز وثوقی و قریبیان کیمیایی/ شخصیت‌های مرزی که او ساخت با ما زندگی می‌کنند

حسین قره: او در همان سال ها تجربه بازی در فیلم های کوتاه را داشت. همه این اتفاقات افتاد تا اینکه مسعود کیمیایی می خواست جوان سمور بهرام بیضایی را بسازد که بعدها خط قرمز نام گرفت و نقش اصلی شخصیتی به نام امانی با بازی سعید راد، فریمه فرجامی، لاله حیات، همسر آقای امانی بود. و خسرو خود الشکیبی، مرد دوم، در نقش جمال بود. طولی نکشید که به حاشیه رفت، هرچند خیلی ها فکر می کردند فیلمنامه کیمیایی به کارگردانی بیضایی یک معجزه سینمایی خواهد بود.

دلقک؛ آغوشی بزرگ با ما

همه می دانیم که درخشش شیکیبایی با داریوش مهرگویی رقم خورد. (نمی شود از سینما حرف زد بدون یاد مرگ دلخراش مهرجویی) هامون خود آقای شکیبایی بود و خود آقای شکیبایی، آنقدر در هم تنیده بودند و تاثیرگذار بودند که حداقل یک نسل از سینماگران و طرفداران مهرجویی، چقدر سالی صحبت می کرد. به سبک او، کیف را روی دوش او گذاشت و کتاب خواند. معجزه سینما با هامون دل همه سینمادوستان را به خود مشغول کرد.

حمید هامون با آن همه حب و بغض، هامون در باتلاق روزمرگی گیر کرد، به شدت گریه کرد، حمید که پاهایش در خونش به عاشورا کشیده شد، ابر نگاه من و علی عابدینی. در خرابه های عشق از عشق با اسلحه کهنه پدربزرگش به پنجره معشوق شلیک می کرد، با اینکه می گفت: ای لاکردار، کاش می دانستی هنوز چقدر دوستت دارم. همه چیز مربوط به آن بازی و شخصیت بود. بازیگر به قدری غرق نقش بود که تشخیص او از واقعیت غیرممکن بود. سطح بازی منحصر به فرد فقط به بیان احساسات مختلف صبر در این فیلم فکر کنید. حس مضحک تعصب بی مورد، عصبانیت و نفرت آنی در لحظه سیلی زدن به صورت مهشید (با بازی زنده یاد بتا فرهی)، آن احساس عشق بالا، وقتی علی در سفر برای دو بچه جوک می گوید و سپس مهشید. و علی به خواب می روند و آن حس رفت و آمد با خانواده و آن اعتماد به نگاه بدون … دیالوگ بازیگر همه چیز را با چشم و بدن می گوید. این فیلم منحصربه‌فرد است چرا که همه وقایع مرگ و زندگی در آن منعکس شده و بازیگر ترس، نفرت، خشم، بیگانگی، نجابت، خود شیفتگی، عاطفه، دانش، ناامیدی و غیره ایجاد کرده است.

داریوش مهرجویی در تمامی نقش‌های شیکی‌بایی نقش‌آفرینی کرد و گستره کاری آن‌ها تنها به ایفای نقش اول محدود نشد. او همچنین در سارا، بانو، پری، میکس و پسر عموی گمشده مهرجوی کار کرد. در این میان، نقش اسد و صفا در باری، دو برادر گیج و مفسده از جنون افلاطونی که مشغول و عاشق یکدیگر بودند، با تمام نمایشنامه های شیکی بای و نوشته ماهارجوی متفاوت بود. شیکیبایی با جداسازی این دو نقش شخصیت های بسیار جالبی خلق کرده است. شیر شکارچی، شکارچی عشق، نور و پاکی است که در بازی های نفس گرفتار شده است…

سالاد فصل یک فصل دیگر است

فصل سالاد فریدون الجیرانی، فصل دیگری از بازی‌های خسرو شکیبایی (نام‌هایی که الجیرانی با معنا و هدف انتخاب کرده بود) دنیای دیگری داشت و او را از هامون جدا کرد. عادل المشرقی داش کت شکسته و خرابی را به دوش انداخته بود. اگرچه عشق و جنگیدن برای عشق او را مانند داش آکل خاردار و ملایم می کرد، اما در لحظات گریه به خود می بالید. حوصله عادل برای نشستن، ایستادن و صحبت کردن در زمان استراحت، به چارچوب پژوهشگر دانشگاهی فرهیخته ای چون هامون خلاصه نمی شود و او می تواند نقش کسانی را ایفا کند که در دوران کودکی و نوجوانی او را بازآفرینی می کردند، در کوچه پس کوچه های خیابان مولوی زندگی می کردند. تراز و شکل خود را. تضاد اجرای او در سالاد فصل با انرژی و عشق جوانی لیلا حاتمی، تضادی بود که همه چیز را به زندگی و شکست تبدیل کرد.

کمدی و موقعیت سازی

در پذیرش پیشنهادهایی که به او ارائه می شود صبور باشید، همه نوع را امتحان کنید. حضور او در سریال الصبر و خلق موقعیت های کمدی نشان داد که او فقط یک عاشق پرشور نیست، بلکه موقعیت های کمدی را به درستی اداره و مدیریت می کند.

مجموعه های رنگارنگ خانه سبز و… هرچند گاهی او را از حد و حدود و اوجش فراتر می بردند، اما بر محبوبیتش هم افزودند. بازی های دراماتیک و غیرعادی از دل متن بیرون می آمد.

در بین سریال های تلویزیونی، امرالله احمدجو به غیر از نقش بسیار تاثیرگذار شیخ حسن مدرس شکیبایی در روزی روزه، برجسته بود. یک راهزن از جنگ با مردم به جنگ با خودش می رود، اما در کومی، عمه لیلای پیر. در نقش خاله لیلا، راهزن یاغی، خانم ژاله علو، مردی از زندگی را می آفریند، مردی که ارزش های زندگی را درک می کند و صبوری هر دو طرف این مرد را می گذراند تا مخاطبان او را به یاد بیاورند هامون روی پرده و مراد بیگ مرد دیگری بود.

و باز هم کیمیا و احکام آن

به گفته مسعود کیمیایی، بازی در نقش شکیبی مانند یک تغییر در بازیگری بود، ورود از دنیای دلقکی به دنیای روشنفکری کیمیایی در اینجا آدم ها متفاوت هستند، آدم ها نیات و اهداف متفاوتی دارند و نیاز به فضا و فضا متفاوت دارند بازیگر باید دنیای کیمیایی را به عنوان یک خردمند و رئیس جمهور بسازد و زندگی کند. بیان دیالوگ های مکتوب در دنیای کیمی متفاوت است و زیرمتن خاص خود را دارد. انتقال مقصود کیمیایی در دیالوگ‌ها و ساختار بازی، بازیگران را به دو دسته تقسیم می‌کند، آن‌هایی که آن دنیا را نمایندگی می‌کنند و آن‌هایی که نمی‌توانند با آن کنار بیایند و در نهایت از پایایی فیلم‌های کیمیایی تقلید می‌کنند. اما صبر در کارهای کیمیاگری اثر خود را به جا می گذارد و آنقدر قدرتمند است که می توانیم با صبر کارهای کیمیاگری را به یاد بیاوریم که با اعتماد و نزدیکی برابری می کند.

امشب یک شب طولانی است

دو اثر با کارگردانان سرشناس سینمای ایران جنس متفاوتی از خسرو شکیبایی خلق کرده است. کاغذ بی خط ناصر تقوی چالشی برای صبر بود، او شخصیت محبوب معمولی نبود، شخصیت مرموزی بود که همسرش نمی دانست چه کار می کند، درگیر چه چیزی است، بچه ها از او می ترسیدند و او یک شخصیت بود. نهنگی را که از جنوب آورده بودند و در حیاط خانه قدم می زد و خونش روی برگه های روزنامه می چکید که داستان قتل های زنجیره ای نویسندگان ایرانی را روایت می کند. یک شخصیت مرزی بین محبوبیت و عدم محبوبیت، یک بازی مرزی تا جایی که مخاطب نقش شخصیت را درک نمی کند و نمی داند او را دوست خواهد داشت یا نه؟ بازی سختی است که نیاز به صبر دارد.

در پایان، دیگر اجرای عالی او در اتوبوس شب، خاطره کیومرث پور احمد بود. اتوبوسی حاوی تعدادی اسیر جنگی، یک کودک سرباز که زود فوت کرده و راننده ای که از جان پسرش در اسارت دشمن مستاصل و بیمناک بود. پدری که اتوبوس و پسرش را در اسارت دشمن گرفت.

زنده باد خسرو شکیبایی، بازیگری که توانست به این شخصیت های مرزی اسیر درگیری های پیچیده، شخصیت های حاضر و زنده در اعماق وجودمان جان ببخشد.

5757