ویژگی‌های یک وزیر خارجه ایده‌آل چیست؟

رسول السلیمی: نقش ایران در رویدادهای بین‌المللی و جایگاه منحصربه‌فرد کشورمان در ژئوپلیتیک خاورمیانه، بیش از هر زمان دیگری معطوف به تقدیم به مجلس از سوی وزیر امور خارجه دولت چهاردهم شد که توسط دکتر دکتر به مجلس تقدیم شد. وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی یک کارگزار سیاست گذاری پیشرو و مجموعه ای از نهادهای تصمیم گیری است که لزوماً در قوه مجریه نیستند و سیاست های کلی وزارت امور خارجه را تعیین می کنند. به این ترتیب انتخاب فردی شایسته این مسئولیت مستلزم تجربه و تخصص است که در طول سالیان حضور وی در وزارت امور خارجه و دیپلماسی ایران به دست آمده است و تجربه انباشته شده در سال های گذشته می تواند گزینه پیشنهادی باشد. به مجلس که در رای اعتماد موفق شود و سپس به وظایف خود عمل کند.

از این منظر کارشناسان دیپلماسی متفق القول هستند که وزیر امور خارجه باید دارای ویژگی های عالی فکری و جسمی باشد و استعداد ذاتی داشته باشد که به او در انجام وظایف و وظایف کمک کند. فقدان استعداد در یک دیپلمات مخرب ترین عامل در سیاست خارجی است.

اگرچه رئیس دولت قادر است همه ابزارهای لازم را در اختیار ارباب رجوع قرار دهد، اما هرگز نمی تواند به فردی که از آنها بهره ای نمی برد، هوش و استعداد بدهد. وزیر امور خارجه یک جنگجو یا یک قهرمان نیست، بلکه دیپلماتی است که باید بتواند اعتماد دیگران را جلب کند نه ترساندن. کسی که باید به عهد و پیمان وفادار باشد و به وعده هایی که می دهد پایبند باشد. فردی محتاط که تمام غم و اندوه خود را معطوف به وظایف دیپلماتیک خود می کند و از پرداختن به امور غیرمرتبط با کار دیپلماتیک خودداری می کند. چنین وزیر امور خارجه دارای ویژگی های عالی است، او عاشق گفتگو است، او یا راهی پیدا می کند یا راهی برای مواجهه با مشکلات ایجاد می کند.

هوش و استعداد، تیزهوشی سیاسی، قدرت تحلیل و تفکر، قدرت ابتکار و اتکا به نفس، بصیرت، صبر و تحمل، کنترل احساسات، دوری از جزم اندیشی، جامعه پذیری، توانایی تأثیرگذاری بر دیگران، مهمان نوازی خوب، خوش اخلاقی، سنت های خانوادگی . داشتن روابط دیپلماتیک، اخلاق حسنه، اعتدال روانی، تعلق به سرزمین، ملت و مردم، وظیفه شناسی، روحیه تعاون، دوری از ریا و خودنمایی، توانایی گفتار و نوشتن، ظرافت، علم به آیین نامه، تجربه و تخصص. در کار دیپلماتیک که گاه مهمتر از دانش دیپلماسی، آشنایی با کشور، گاهشماری، تحصیلات عالی، آشنایی با ماهیت نظام بین الملل و تحولات بین المللی، دانش فنون مذاکره، قدرت رصد و توانایی شخصی برای حل است. مشکلات در روابط دوجانبه مسائل بین المللی و در نهایت توانایی ایفای نقش از ویژگی های یک وزیر خارجه ایده آل است.

رفتارهای هیجانی، فرار و غیرقابل پیش بینی در روابط بین الملل از یک سو و قضاوت سریع، عجله در واکنش و گفتار عجولانه از سوی دیگر، اجازه درک و تحلیل فواید را نمی دهد. در چنین شرایطی، درک صحیح از منافع ملی و اجماع بر آن مستلزم یک نظام فکری منسجم در میان گروه های سیاسی و مراکز قدرت پیرامون فردی است که به عنوان وزیر انتخاب می شود. فقدان چنین اجماع بین افراد و گروه ها منجر به تفرقه شدید سیاسی، ضعف در دریافت منافع جامعه و ملت و از همه مهمتر غلبه بسیاری از مسائل شخصی در بین تصمیم گیران و نخبگان سیاسی می شود.

با این تعریف زمانی می توان در مورد منافع و مصالح ملی به اجماع رسید که فرد حاضر با توجه به سوابق و تجربیات گذشته خود احساس تعلق به وطن و سرزمین داشته باشد و این احساس تعلق برای شهروندان معنا یابد. . آنها احساس تعلق به کشور دارند تا ماهیت و عملکرد نظام سیاسی را احساس کنند و در ضمیر خودآگاه و ناخودآگاه خود به این نتیجه برسند که بخشی از یک گروه جهت دار، عدالت خواه و مترقی هستند.

در عین حال، تسلط وزیر امور خارجه بر ادبیات تخصصی حوزه خود که محصول سال ها تجربه دیپلماسی است، از ارزش بالایی برخوردار است. دکتر عراقچی در کتاب «قدرت مذاکره» (نشر روزنامه) که حاصل تجربیات بیش از سه دهه فعالیت وی در نظام دیپلماسی است، می گوید: «آشنایی کامل با آداب مذاکره قبل از شروع مذاکره، زیرا هر دو طرف باید از “مورد چیست” آگاه باشند. مذاکره، داشتن دانش کامل از ادبیات موضوع، نمادها، اصطلاحات تخصصی، اختصارات و نحوه ساده سازی ادبیات تخصصی برای عموم مردم است. درک و تولید مفاهیم جدید، سنجش آنها با مفاهیم تخصصی و …. همدیگر را بشناسید.»

عراقچی در ادامه با بیان مثالی از مذاکره بر سر موضوع «آب»، می نویسد: «وقتی مذاکره کنندگان یک کشور با کشور همسایه در مورد مسائل آب وارد مذاکره می شوند، باید به ادبیات حاکم بر این حوزه مانند: عصر اشاره کنند. ماهیت آبهای بالادستی و پایین دستی، آبهای فرامرزی و آبهای بین المللی، آبهای مجازی، تجارت آب مجازی و غیره. همه معاهدات و توافقات مربوطه باید به طور کامل اطلاع رسانی شود.

این دیپلمات باتجربه وزارت امور خارجه کشورمان در نمونه ای دیگر به نقش دانش دیپلمات ها از ادبیات تخصصی برای مذاکره در موضوع «خلع سلاح» اشاره می کند و معتقد است «مذاکره کنندگان نباید تنها به همه ظرافت های مذاکره تسلط داشته باشند». قراردادها و معاهدات بین‌المللی که معروف‌ترین آنها معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای است، اما موارد بسیار دیگری مانند معاهده منع آزمایش‌های هسته‌ای، معاهده ممنوعیت مواد شکافت‌پذیر و موارد دیگر وجود دارد که گاهی هنوز در حال مذاکره و یا در بحث‌هایی مانند این است. به عنوان جلوگیری از یک مسابقه تسلیحاتی در فضای خالی از انواع جدید سلاح های کشتار جمعی، که هنوز به اجرا در نیامده اند.

عراقچی که از دهه 90 در سه فعالیت دیپلماتیک در تیم های مذاکره کننده کشورمان حضور فعال داشت و تحسین رهبر انقلاب را برانگیخت، بر نقش کارشناسان متخصص در مذاکرات تاکید می کند: تسلط بر این ادبیات تخصصی و قواعد حاکم در عمل. بلاتکلیفی به معنای عدم امکان انجام مذاکره است، زیرا نمی توان در یک موضوع بدون تسلط و آگاهی از عناصر و ادبیات آن مبادله کرد بهتر است در جریان مذاکرات کارشناسانی در حوزه مربوطه حضور داشته باشند که دارای حساسیت و تعهدات الزام آور باشند و حتی در صورت لزوم بسترهایی ایجاد شود که کارشناسان مربوطه جلسات جداگانه و تخصصی برگزار کنند و به مسئولان خود آموزش دهند در مورد نتایج، این موضوع بسیار مهم است، زیرا اینها اخلاقیاتی است که در فرآیند گفت و گو ارائه می شود که در متون توافقات و تفاهم نامه ها گنجانده شده و تعهدات و استانداردهایی را برای ارزیابی رفتار بازیگران در طول یک فرآیند ایجاد می کند مذاکره، در نهایت برای تعیین اینکه آیا توافق موفق است یا خیر.”

311213