چرا مشارکت اقتصادی زنان ایرانی نسبت به دیگر کشورهای همسایه کمتر است؟

به گزارش -، بسیاری از کشورهای عربی خلیج فارس و همچنین همسایگان شمالی ایران با تکیه بر رشد اقتصادی و اتخاذ سیاست های مختلف برای حمایت از زنان شاغل توانسته اند به نرخ بالایی از مشارکت اقتصادی زنان دست یابند. بسیاری از کارشناسان فقدان اصلاحات اجتماعی، فرهنگ تبعیض آمیز، شرایط نابسامان اقتصاد کلان و قوانین بازدارنده از اشتغال زنان را از عوامل اصلی پایین بودن نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران می دانند.

توسعه اقتصادی و مشارکت زنان

نرخ مشارکت اقتصادی در یک کشور، نسبت جمعیت فعال اقتصادی به جمعیت در سن کار را نشان می دهد. در حال حاضر در اکثر کشورهای جهان نرخ مشارکت اقتصادی مردان بیشتر از زنان است. یکی از مدل هایی که می تواند توسعه نرخ مشارکت اقتصادی زنان را با توجه به ساختار اقتصاد هر کشور تبیین کند، نظریه U است که بر این اساس نرخ مشارکت اقتصادی زنان در مراحل توسعه پیش از صنعتی شدن بالا است. دلیل این امر این است که در چنین جوامعی کشاورزی رکن اصلی اقتصاد است و زنان نیز به عنوان نیروی کار در کشاورزی مشغول هستند. به عنوان مثال، نرخ مشارکت اقتصادی زنان در آنگولا در حال حاضر 72 درصد، در موزامبیک 78 درصد و در اتیوپی 74 درصد است.

همزمان با صنعتی شدن کشورها و افزایش نسبی درآمد افراد شاغل در صنایع، نقش زنان در فعالیت های اقتصادی مولد کاهش می یابد. در این دوره تعداد زیادی از زنان به جای حضور در بازار کار به کارهای خانه و تربیت فرزندان می پردازند. با ادامه توسعه و تنوع اقتصادی که اغلب با جهانی شدن همراه است، میزان مشارکت اقتصادی زنان افزایش می یابد. به طور کلی می توان گفت که توسعه اقتصادی تأثیرات بسیاری بر رشد مشارکت اقتصادی زنان دارد. در واقع رشد اقتصادی می تواند فرصت های بیشتری را برای زنان در بازار کار ایجاد کند. توسعه اقتصادی با افزایش تنوع شغلی، سرمایه گذاری در آموزش، افزایش آگاهی، تغییرات فرهنگی در جوامع و ایجاد فرصت های شغلی بیشتر برای زنان مرتبط است.
اقتصاد متنوع و برابری جنسیتی

نگاهی به نرخ مشارکت اقتصادی زنان در کشورهای همسایه ایران نشان می دهد که پس از افغانستان و عراق، ایران با 14.4 درصد کمترین میزان مشارکت اقتصادی زنان را در بین همسایگان خود دارد. در سال 2023، نرخ مشارکت اقتصادی زنان در جمهوری آذربایجان به 67 درصد رسید. در همان سال نرخ مشارکت افزایش یافت زنان اقتصادی در ارمنستان

56 در ترکمنستان، این درصد حدود 50 درصد بود. میزان بالای مشارکت اقتصادی زنان در کشورهای مذکور به دلایل مختلفی می باشد. به عنوان مثال یکی از دلایل مهم پایین بودن نرخ مشارکت اقتصادی در کشورهای اسلامی ارتباط مستقیمی با مسائل فرهنگی جامعه دارد. اما جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکمنستان بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بودند که با وجود اقتصاد بسته، فرهنگ برابری جنسیتی بسیار قوی بود. بقای این فرهنگ در کشورهایی مانند ارمنستان کمک زیادی به مشارکت زنان در بازار کار کرده است. از سوی دیگر، هم آذربایجان و هم ترکمنستان برای توسعه بخش های صنعتی و خدماتی خود تلاش می کنند.

این بخش ها فرصت های شغلی زیادی را برای زنان ایجاد کرده است. زنان در این کشورها در مشاغل مختلفی مانند آموزش، بهداشت، فناوری اطلاعات، خدمات مالی و تجارت مشغول به کار هستند. در نهایت می توان گفت که سیاست های دولت برای حمایت از مشارکت زنان در نیروی کار، ایجاد فرصت های شغلی برابر و تسهیل دسترسی زنان به منابع مالی نقش مهمی در میزان بالای مشارکت اقتصادی زنان داشته است. در چنین شرایطی این سوال مطرح می شود که دلیل بالا بودن میزان مشارکت اقتصادی زنان در کشورهای اسلامی مانند پادشاهی عربستان سعودی و سلطان نشین عمان چیست؟

در دهه های گذشته، عربستان سعودی به عنوان کشوری با قوانین محدودکننده بسیاری برای زنان شناخته شده است. با این حال، در سال های اخیر، عربستان سعودی به رهبری ولیعهد محمد بن سلمان، اصلاحات اجتماعی و اقتصادی گسترده ای را آغاز کرده است. یکی از اهداف این اصلاحات افزایش مشارکت زنان در نیروی کار بود. این اصلاحات شامل رفع ممنوعیت رانندگی زنان، تسهیل دسترسی به فرصت های شغلی و ارتقای حقوق زنان در جامعه است. در سال 2023، نرخ مشارکت اقتصادی زنان در عربستان سعودی به 34.5 درصد رسید. عمان نیز یکی از کشورهای اسلامی است که نرخ مشارکت اقتصادی زنان در آن بالاتر از ایران است. واقعیت این است که عمان نیز در دهه های اخیر تلاش کرده تا مشارکت زنان را در نیروی کار افزایش دهد.

سیاست های دولت با هدف ارتقای آموزش زنان و تشویق آنان به ورود به بازار کار، نقش مهمی در افزایش نرخ مشارکت اقتصادی زنان داشته است. در سال 2023، نرخ مشارکت اقتصادی زنان در عمان به 32 درصد خواهد رسید. به طور کلی می توان گفت که علیرغم چالش های فرهنگی و اجتماعی، توسعه اقتصادی در این کشورها و اصلاحات اجتماعی که با تغییراتی در نگرش های اجتماعی در این کشورها به دنبال داشت، باعث استقبال بیشتر از حضور زنان در بازار کار شد. توسعه اقتصادی و اصلاحات اجتماعی اتفاقاتی است که در سال‌های اخیر در ایران رخ نداده است و کاهش در هر دو حوزه منجر به کاهش چشمگیر نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران شده است.
مانع تبعیض و عدم اطمینان

به طور کلی می توان گفت که میزان مشارکت اقتصادی زنان در ایران منشأ فرهنگی، حقوقی و اقتصادی دارد. علیرغم رشد تحصیلات زنان در ایران و افزایش چشمگیر تعداد زنان تحصیل کرده در کشور، نگرش های سنتی در مورد نقش های سنتی مردان و زنان در بسیاری از مناطق باقی مانده است. با توجه به این سمت ها، نقش اصلی زنان خانه داری و مراقبت از کودکان است. علاوه بر این، قوانین ایران در بسیاری از موارد مانعی برای حضور زنان در بازار کار است. از جمله این قوانین، حق مرد برای ممانعت از کار همسرش در برخی مشاغل است. (طبق ماده 1117 قانون مدنی، شوهر می تواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که با مصالح خانواده یا حیثیت او منافات دارد منع کند).

در کنار این مسائل، وضعیت اقتصاد کشور نیز در پایین بودن نرخ مشارکت اقتصادی زنان نقش بسزایی دارد. مسائل اقتصادی در کشور نقش مهمی در وضعیت فعلی اشتغال زنان در ایران دارد. در سال های گذشته عواملی مانند تحریم های اقتصادی و تورم اثرات مخرب بسیاری بر اقتصاد ایران داشته است. به عنوان مثال، ترکیبی از تورم بالا، عدم اطمینان در اقتصاد و دستمزدهای واقعی پایین، بسیاری از زنان را که در سال‌های گذشته از نظر اقتصادی فعال بودند، واداشته است که کار را رها کنند. در سال‌های گذشته تورم بالا و عدم افزایش حداقل دستمزد به اندازه تورم باعث شده است که حقوق دریافتی پاسخگوی نیاز کارکنان نباشد. از سوی دیگر افزایش هزینه های خدمات مهدکودک و مهدکودک بسیاری از زنان ایرانی را در دوراهی کار یا مادر شدن قرار داده است.

شیوع بیماری کرونا و محدودیت دسترسی به اینترنت به برخی اپلیکیشن ها در سال های اخیر بسیاری از پروژه های کوچک را برای زنان از بین برده است و ممکن است بازگشت این زنان به بازار کار دشوار باشد. بنابراین زنان ایرانی برای ورود به بازار کار باید از موانع مختلف هنجارها، قوانین و شرایط نامناسب اقتصادی عبور کنند تا به هدف خود که کار است برسند. این در حالی است که تعداد زنان تحصیل کرده در ایران نسبتاً زیاد است. به عبارت دیگر، ایران یکی از کشورهایی محسوب می شود که به دلیل مشکلاتی که در بالا به آن اشاره شد، به دنبال تخصص نیمی از جمعیت کشور نادیده گرفته می شود.

220