شادی الکبانی: زمانی که اصرار شهرداری تهران برای ساخت مسجد و تغییر کاربری پارک قیطریه و محوطه‌ای که نشانه‌های سه سال زندگی در تهران را در خود داشت، با دخالت اهالی و فعالان میراث فرهنگی متوقف شد. مدیریت شهری بار دیگر به منطقه 12 تهران چرخید و بار دیگر این منطقه را هدف قرار داد. بافت تاریخی تهران شاهد طرح های مخرب مختلفی در آمد و شد مدیران مختلف بوده است.
منطقه 12، محله ای که به گلوگاه مرکزی و بافت تاریخی تهران معروف است، مملو از خروجی هایی است که زمانی بخشی از خانه بودند و اکنون بخشی از خیابان هستند. خانه هایی که چندین سال پیش در طرح ها و پروژه های مختلف تخریب و به حال خود رها شدند. می‌توان گفت که اکنون خانه‌ای برای کوچه‌خواب‌هایی هستند که شب را در پناه آنچه از پنجره‌ها و ستون‌های این خانه‌ها باقی مانده است می‌گذرانند.
اشغال، تخریب و مرمت منطقه 12، عودلاجان و محلات اطراف آن در طرحی که اجتماعی ندارد، اکنون از محدوده شهرداری منطقه، «سازمان نوسازی تهران»، «اوقاف» و «دبیرخانه امامزاده یحیی» فراتر رفته است. و شخصیت اقتصادی با تحقیق و برآورد بودجه و میراثی برای این امر وجود نداشت، در نظر دارند حیاط عمازاده را در سه فاز به مساحت 38 هزار متر مربع در پروژه ای به نام توسعه ایمازاده یحیی توسعه دهند.
با گسترش حیاط به این میزان، در فاز اول 47 تابلو، در فاز دوم 30 تابلو و در فاز سوم 62 تابلو تخریب می شود.
وحید شهاب، شاکی و فعال میراث فرهنگی محلی در گفت و گو با خبرنگار رابو، درباره اجرای این طرح و نامه ارسالی از سوی سازمان مرمت، درباره تخریب تابلوها و آسیب های اجتماعی طرح مذکور می گوید. : در مقاطع مختلف و در این مدت افراد مختلف طرح های مختلفی را به شهرداری منطقه 12 و تهران ارائه کردند. به عنوان مثال، حدود 20 سال پیش در منطقه اودلاجان که در سال 1383 به ثبت ملی رسیده بود، پروژه ای به نام خانه های خالی از سرنگ اجرا شد و تخریب شد و حتی پس از گذشت 20 سال از عمر پروژه سکوت شد. هنوز آنجاست و نمی توان تنها زمین های خالی و خانه های مخروبه ای را دید که جز زشتی چیزی نداشتند.
این طرح محله زمانی پر جنب و جوش Udlajan را به مکانی ترسناک تبدیل کرد. وضعیت مشابهی را می توان در منطقه سیروس مشاهده کرد. شرکت ها برای تخریب خانه ها به آنجا آمدند و مشکلاتی را برای ساکنان شهر ایجاد کردند. اکنون سال ها از آن زمان می گذرد و وضعیت هنوز به حالت اولیه خود برنگشته است. این مشکلات همچنان وجود دارد و احیای بافت تاریخی دشوار است.
یا اینکه اجرای طرح «انضباط اجتماعی» در اواسط دهه 90 باعث تخریب گسترده ساختمان ها و خانه ها شد که همگی ناتمام ماندند و بدن اودلاجان را بیشتر مجروح کرد.
وی می افزاید: سال گذشته مدیریت امامزاده یحیی تغییر کرد و با این تغییر طرح اجرایی مطرح شد که بعد از عید نوروز در حرکات مختلف زمزمه های آرامی مبنی بر اجرای این طرح شنیدم که از سوی شهرداری، منطقه آمده بود. 2. موضوع پا را فراتر گذاشته و سازمان نوسازی شهر تهران در طرحی قصد دارد تنها بافت زنده قابل سکونت در تهران را تخریب کند.
این چه طرحی است؟
شهاب می افزاید: در پیام ارسالی به صراحت اعلام شد که در این طرح صحن امامزاد به مساحت 38 هزار متر مربع در سه فاز توسعه می یابد. فاز اول به شماره 471534 متر فاز دوم 307758 متر و فاز سوم 699825 متر تملک، تخریب و نوسازی می شود.
این محله بخشی از منطقه بزرگ قدیمی عودلاجان تهران است که از خیابان ناصرخسرو تا خیابان ری امتداد دارد. این بنا که چندین بار مرمت شده، اثری از دوره حمله مغول است. بنای امامزاده شامل یک تالار هشت ضلعی است که با گنبدی پوشیده شده و سقفی هرمی بر آن پوشیده شده و دارای دو تالار کوچک اضافی است.
اکنون طولت امام زاده موفق به کسب مجوز مرمت گنبد میراث فرهنگی شده است. اینکه این گنبد چه کارشناسان و با چه اصولی در سطح ملی ثبت و مرمت می شود، موضوعی بحث برانگیز و بحث برانگیز است. اما در طرح پیشنهادی که از طریق کمیته ماده 5 قصد اجرای آن را دارند – چون قبلا به شکل دیگری به شهرداری منطقه 12 ارائه شده بود که شهرداری آن را لغو کرد – بیش از 140 پلاک تخریب و منجر به تخریب می شود. این بشقاب ها بسیاری از مدارس فعال دخترانه و پسرانه و بسیاری از ساختمان های ارزشمند را ویران خواهند کرد.
در محدوده این طرح تعدادی پلاک وابسته به طرح یعنی سازمان اوقاف وجود دارد اما بیشتر پلاک ها خصوصی هستند و باید تهیه شوند. در این منطقه مدارس امام صادق، الخور و الحکمیه ذکر شد و حدود 10 پارکینگ به پارکینگ تبدیل شد.
علاوه بر این، قرار است فضای قدیمی کلیسا تخریب و کلیسای جدیدی ساخته شود. همچنین قرار است موزه شهدا نیز ساخته شود.
وی ادامه می دهد: بر اساس این طرح عنوان شد که سازمان نوسازی دفتر توسعه محلی در منطقه ایجاد کرده است و سازمان نوسازی نیز خود پیگیر طرح است. سازمان نوسازی اعلام کرد که این فعالیت و این طرح را در طرح قدیمی پیشنهادی یک شرکت خصوصی در سال 1390 بازآفرینی کرده است. در مورد مزایا و معایب این طرح، نحوه اجرا و سرنوشت آن چیزی مشخص نیست. دیگر اینکه سازمان نوسازی می خواهد خودش این طرح را اجرا کند. چرا باید این طرح توسط خود سازمان نوسازی به عنوان مجری اجرا شود؟
سازمان نوسازی اعلام کرد که در نظر دارد این طرح را در دو مرحله برای اجرا به کمیته ماده 5 ارائه کند و در مرحله اول «حدود طرح» مورد بحث و بررسی قرار گیرد. پس از تصویب، شش ماه به سازمان اوقاف فرصت می دهیم تا بقیه طرح را اجرا کند. این اولین مشکل و نقطه ضعف این طرح است. اگر طرح موجه بود، چه لزومی داشت که در دو مرحله اجرا شود و در یک مرحله مراحل اجرای طرح مشخص شود؟ این طرح هیچ ارتباط اجتماعی و تاییدی بر میراث فرهنگی ندارد و با این شبهات قطعا زوایای پنهانی را در ذهن ایجاد می کند که مشخص نیست و آسیب بیشتری به طرح می افزاید که فعلا از آن اطلاعی نداریم.
این فعال میراث فرهنگی می گوید: در یکی از تبصره های این نامه و طرح آمده بود که شهرداری موظف است به مدت شش ماه عملیات تخریب و نوسازی را انجام ندهد و به آستان امامزاده یحیی برگردد و آستانه آنها را تصرف کند. و پس از شش ماه بر اساس ضوابط ذکر شده اجازه تخریب و نوسازی را می دهیم. این یادداشت به چه معناست؟ اگر تخریب صورت گیرد و اوقاف نتواند بقیه را تصاحب کند، آیا دوباره مسائل زمین های خالی و مشکلات پیرامون آن باز می گردد؟ اگر این طرح توجیه اقتصادی ندارد و در اجرای آن ابهامی وجود دارد چرا مطرح شد؟
محله امامزاده یحیی که در محدوده اجرای این طرح قرار دارد؛ در گذشته بخشی از محله اودلاجان بوده است. عودلاجان که روزگاری محل سکونت اعیان قاجار تهران بوده است در خانه میرزا آقاخان نوری، خانه قوام الدوله، خانه میرعماد ثانی، خانه سرهنگ ایرج، مدرسه معمار باشی، حمام نواب، و غیره در تاریخ 24 اسفند 1383 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است: از شمال به خیابان امیر کبیر، از شرق و جنوب به خیابان الرای، از غرب به خیابان 15 خرداد و خیابان نصیر خسرو. غرب پرونده ثبتی، کوچه ها، کوچه ها، باغ ها، کاخ ها، بازارها، مغازه ها، مساجد، مدارس، میادین و … ثبت و دارای اهمیت هستند.
طرح مذکور دقیقاً در دل این محدوده ثبتی اجرا می شود که تأثیر مستقیمی بر ریخت شناسی و فسیل شدن محله دارد. اصل بسیار مهم در مرمت «یکپارچگی» نام دارد که با اجرای این طرح، یکپارچگی و اصالت محله مخدوش می شود. این محله تنها محله مسکونی در بافت تاریخی تهران است و ساکنانی دارد که آشنایی زیادی با این محله دارند. این مسکن و جریان زندگی زیبایی دارد که می توان آن را حفظ کرد و اگر نقاط ضعفی داشته باشد می توان آن را ترمیم و بهسازی کرد و به فضایی یکپارچه و اصیل تبدیل کرد که در آینده مورد استفاده گردشگری قرار گیرد. نه این؛ یک طرح توسعه باید ارائه شود که با هیچ استاندارد میراثی مطابقت نداشته باشد.
مدیریت شهری برای حل چه مشکلی تلاش می کند؟
این فعال بومی حوزه گردشگری و میراث فرهنگی با طرح این سوال از سازمان نوسازی ادامه داد: به دنبال حل چه مشکلی در این منطقه و ساکنان آن هستند که بر اجرای این طرح اصرار دارند؟
چه نیازی به ارائه چنین طرحی است؟ آیا از سرنوشت طرح های دیگر این منطقه مانند طرح برازجان برای خانه های بدون سرنگ، طرح سیروس که برای نوسازی شهری و نافرآباد باغ گورستان بود، خبر دارید؟ این پروژه ها علاوه بر خالی بودن استادیوم ورزشی باعث آسیب های اجتماعی، هرج و مرج امنیتی و مشکلات بهداشتی و ترافیکی شدند. مردم محله نزدیک به 20 سال است که با این مشکلات دست و پنجه نرم می کنند و هیچ ارگانی نتوانسته پاسخگوی مشکلات آنها باشد. از طرفی این زمین های خالی باعث تخریب خانه های مجاور مانند خانه امیر لشکر شد. اگر این طرح در آینده اجرا شود و تراکم جمعیت و ازدحام جمعیت در این منطقه افزایش یابد، می تواند یک پروژه ملی یا فراملی باشد؟ در حالی که بافت متراکم شهری این منطقه اکنون با مشکلاتی از جمله ترافیک و سایر مشکلات مواجه است، دلیل ایجاد مشکلات جدید چیست؟
روح زندگی را تنفس کنید
اما کارشناسان باستان شناسی و تاریخ این نظر را ندارند و معتقدند با تزریق روح زندگی به این مناطق و بازسازی اساسی بافت آنها می توان تاریخ و هویت آنها را حفظ کرد.
به گفته کارشناسان تاریخی، بهره برداری تجاری از این مناطق خسارات زیادی به آنها وارد کرده است که با حذف کارگاه های تولیدی و مراکز تجاری می توان این آسیب ها را کاهش داد، اما راه ترمیم این آسیب تخریب مراکزی نیست که افراد آسیب دیده در آن آسیب می بینند. مشکلات جمع می شوند
راه تبدیل تهران به شهری ایده آل این نیست که تاریخ آن یا هر محله دیگری که تخریب آن بخشی از تاریخ تهران را از بین ببرد، کار خوبی نیست و به نظر کارشناسان توجه شود که در این زمینه راهکارهایی ارائه می دهند و درمان بولدوزرها را در تهران متوقف می کنند.
