تاجیک: باید دستی به سر و روی سیاست خارجی بکشیم/ زهر کشورهای عربی باید گرفته شود

مهسا مزدیحی: دولت سیزدهم؛ روابط با همسایگان به ویژه کشورهای عربی منطقه از سیاست های اساسی وی بود. اما تنها چیزی که باقی مانده بود، دستیابی به این سیاست با برقراری روابط دیپلماتیک با عربستان سعودی بود. البته اقداماتی نیز برای برقراری روابط با مصر انجام شده است که هنوز کامل نشده است. همزمان با شهادت ابراهیم رئیسی و حسین امیرعبداللهیان، کشورهای عربی در سطح مقامات ارشد کشور برای عرض تسلیت به تهران آمدند. این اقدام از دید تحلیلگران پنهان نماند. در روش بعدی؛ بحرین به‌عنوان کشوری که سال‌ها مواضع خصمانه‌ای در قبال ایران دارد، به مسکو گفت که از روس‌ها می‌خواهد برای برقراری روابط با کشورمان میانجی‌گری کنند.

در رابو با نصرت الله کارشناس تاجیکستانی مسائل خاورمیانه درباره روابط ایران و کشورهای عربی گفت و گو کرده ایم:

پس از شهادت ابراهیم رئیسی شاهد حضور مقامات عالی رتبه عرب در تهران برای شرکت در مراسم ختم رئیس جمهور بودیم. کشورهای منطقه نیز پیام های تبریک فراوانی به مناسبت پیروزی مسعود مازیکیان ارسال کردند.

این اتفاق بار ما را برای توجه بیشتر به سیاست خارجی افزایش می دهد و سیاست خارجی و روابط خارجی ما را به هنجارها و استانداردهای بین المللی نزدیک می کند. این نوع جشن از دو بخش تشکیل شده است. بخشی از آن جشن و عاطفه است و به روابط انسانی دو کشور مربوط می شود و با طرف ایرانی و سایر طرف ها نیز دیدار و گفت و گو انجام شد. هر چند این تعداد هیئتی که به ایران آمدند نکته مثبتی بود، اما ما را زیر بار گذاشت که دست در سیاست خارجی بگذاریم و بدانیم که دنیا محل مبادله است و باید با کشورهای دیگر زندگی کنیم. از منظر اخلاقی باید به این نتیجه برسیم که باید با کشورها روابط آرام و ملایم و بدون تنش داشته باشیم. اولین شرط برای این امر توجه به دغدغه های کشورها در روابط خارجی است. ما با برخی کشورها مشکل داریم، بیشتر به این دلیل که به نگرانی های آنها اهمیت نمی دهیم. ما باید از این نقطه یاد بگیریم که سیاست خارجی خود را تنظیم کنیم و به آن توجه کنیم.

کشورهایی مانند بحرین، امارات متحده عربی و تونس در سال های اخیر روابط قابل توجهی با ایران نداشته اند. با همه اینها؛ آنها اخیرا تمایل خود را برای ارتباط با ایران ابراز کرده اند. دلیل این دگرگونی ناگهانی چیست؟ عربستان سعودی حتی پس از عادی سازی روابط خود با تهران، قدمی به سمت ایران برنداشت.

امارات روابط مشخص و چارچوبی دارد. روابط ما با بحرین قطع شده است و کاری به آن نداریم و در مورد تونس هم همینطور است. این که آنها علاقه نشان دادند به این معنی است که ما باید آنچه را که اتفاق افتاده است تجزیه و تحلیل کنیم. فکر می کنم یکی از دلایل این دستگاه ها اشتیاق نسبت به ایران است. این اقدامی بود که ما در راستای تحقق وعده صادقانه خود انجام دادیم. این نشان داد که ایران به امنیت منطقه‌ای، حضور منطقه‌ای، بحث‌های حاکمیتی و حضور حاکمیتی جدی است که این خود پیامدهای مثبتی برای کشور و سیاست خارجی دارد. این خطر بزرگی بود که می توانست به جنگ ختم شود. اما این یک ریسک بود و نتیجه داد.

کار با دانشمند در چنین مواقعی می تواند در شکل گیری افکار عمومی موثر باشد و البته با آن ظرفیت دستگاه ها نیز بسیار مهم است. ما از دو جزء استفاده کردیم. اولی محکومیت افکار عمومی اسرائیل به دلیل حمله به سایت دیپلماتیک و دوم استفاده از ظرفیت های مادی برای مقابله با اقدام غیرقانونی اسرائیل بود. این دو مورد سطح سیاست خارجی ما را بالا برده است. بخش دیگر مذاکرات ایران و آمریکا در عمان است که به صورت غیرمستقیم پیگیری شد و تاثیر بسیار مثبتی داشت. چون کشورها می بینند که ما مشکلات خود را با کشورها حل می کنیم. از سوی دیگر، وقتی عرب ها می بینند که ما مشکل را حل می کنیم، سعی می کنند به ما نزدیک شوند. البته می توانند مخفیانه هم خرابکاری کنند. زیرا ما در منطقه ای زندگی می کنیم که به فکر حل مشکلات بین المللی خود در برابر آنها هستیم و معتقدیم اگر مشکلات ما با آمریکا حل شود. ما به نیروی مسلط در منطقه تبدیل شده ایم. تعامل ما با غربی ها در زمان وعد الصادق هم خوب بود.

به بحرین برگردیم. سخنان رهبران این کشور و درخواست میانجیگری آنها از پوتین نشان می دهد که آنها بیش از آنچه که قبلاً به نظر می رسید برای برقراری روابط با تهران مصمم هستند. روابط بحرین و ایران را پس از این حادثه چگونه می بینید؟

این کشورها روابط ما با عربستان سعودی را توسعه نداده اند. اما پس از تحولات اخیر؛ اقدامات خود را آغاز کردند. البته بحرین در مقابل ایران نقاط ضعف زیادی دارد. با توجه به نقش منفی ای که این کشور در ردیابی موشک های ایران در عملیات وعده واقعی داشت، این کشور ممکن است احساس کرده باشد که ایران می خواهد واکنش نشان دهد. در واکنش سخنگوی وزارت امور خارجه به اخبار مربوط به بحرین، موضوع در دست بررسی است. ایران قبلا همین موضع را داشت. ایران در دولت قبل علاقه مند به حل مسائل با بحرین بود اما هیچ علاقه ای نشان نداد. اما حالا سیاست آنها این بود و کمی آزاردهنده و تا حدی مشکوک بود. پادشاه آنها موضوع را با پوتین در میان گذاشت. اگر وزیر امور خارجه این کشور که برای شرکت در این مراسم در تهران حضور داشت، می توانست در دیدار با مسئولان وزارت خارجه درخواست خود را مطرح کند. ایرانی ها کینه توز نیستند و بیشتر سعی می کنند مشکل را حل کنند. این به نفع ما نیست و ما علاقه ای نداریم که کشورهای دیگر بخواهند در روابط دوجانبه ما فعال باشند. به خصوص که کشوری کهن و موثر در منطقه هستیم. بنابراین معتقدم باید بین دو کشور هیأت هایی تبادل شود و مسائل حل شود.

چشم انداز روابط ایران با کشورهای عربی همسایه را چگونه ارزیابی می کنید؟ تهران هنوز حتی با عربستان سعودی بر سر بسیاری از مسائل از جمله امنیت در خاورمیانه درگیر است. علیرغم همه اینها، پایتخت های عربی حداقل در ظاهر آماده هستند تا مشکلات خود را با تهران به عنوان یک کشور غیر عرب اما مسلمان حل کنند. از سوی دیگر ممکن است امسال تغییراتی در سیاست آمریکا رخ دهد و جمهوری خواهان به کاخ سفید بازگردند. روابط کشورهای عربی نزدیک به واشنگتن با ایران معمولاً به روابط ایالات متحده با تهران بستگی دارد. اگر جمهوری خواهان بتوانند آرای مردم آمریکا را به دست آورند، آیا می توان جلوی این حرکت ها را برای نزدیک شدن ایران به کشورهایی مانند امارات و بحرین گرفت؟

ایران دارای 15 همسایه است که هر کدام سیاست و اقتصاد متفاوتی دارند و از مزیت های نسبی متفاوتی برخوردار هستند. در رابطه با روابط خارجی و منطقه ای… در صورت فراهم شدن امکان ارتباط با این کشورها؛ این یک توانایی فوق العاده برای بازاریابی کالاهای تولید شده و برآوردن نیازهای ما است. بحث شفاف سازی لزوما مطرح نمی شود. مهم این است که ما اقتصادهای مکمل داشته باشیم. من معتقدم در این شرایط کشورهای جنوب آبراه یا کشورهای عربی واقع در مرزهای جنوبی خلیج فارس هیچ ارتباطی با توسعه کشور و مردم ایران از نظر سطح توسعه یافتگی کشورهای خود ندارند. . فرهنگ عمومی و تاریخ تاریخی. تنها نکته این است که باید همسایگی خوب و روابط منطقی داشته باشیم تا این کشورها عاری از سموم باشند.

چنین کشورهایی که با کشورهای غربی روابط نزدیک دارند و یا گاه به آمریکایی ها پایگاه داده اند، در سطح روابط خود کف و سقفی دارند. حد و اندازه روابط آنها این است که عادی باشد، بدون تنش و آسیب باشد. تا زمانی که روابط ما با کشورهای خارج از منطقه به همین منوال ادامه یابد. سطح دوم اتفاق نخواهد افتاد. طبیعتا شرایط ایران در روابط خارجی راحت نمی شود. این اولین بار بود که سیاست خارجی ایران چنین نقشی در سیاست داخلی ما داشت و نقش وزیر امور خارجه نمی توانست کمتر از رئیس جمهور باشد.

311312